Herbestemming kasteel Boekenberg tot cohousingproject voor mensen in hun tweede levenshelft
i.s.m. Rooilijn architectuur en Steenmeijer architecten
opdrachtgever: Symbiosis vzw
ligging: Boekenbergpark, Deurne, Antwerpen
voltooid: 2024
fotografie: Nick Claeskens
Het Kasteel Boekenberg is beschermd als monument en gelegen in een beschermd cultuurhistorisch landschap, het Boekenberg park. Het rococogebouw werd in het midden van de 18de eeuw ontworpen door architect Jan Pieter van Baurscheit als hof van plaisantie.
Het kasteel ondergaat een transformatie tot een cohousingproject. Er worden negen wooneenheden voorzien, variërend in grootte en ruimtelijkheid, aangevuld met veel gemeenschappelijke ruimtes.
Sacrament Berchem
opdrachtgever: Woonhaven
ligging: Groenenhoek, Berchem
status: voorontwerp
Polygoon wint i.s.m. Rooilijn de ontwerpwedstrijd voor het sociaal nieuwbouwproject Sacrament.
De Heilig Sacramentskerk in de wijk Groenenhoek in Berchem maakt plaats voor een nieuwbouwproject van huisvestingsmaatschappij Woonhaven Antwerpen. Op de plek van de kerk komt een gemengd programma met 16 sociale huurwoningen, een kinderdagverblijf, een liturgische ruimte, een ruimte voor voedselbedeling en een publiek voorplein. De culturele en maatschappelijke herontwikkeling van de site zal de historische betekenis van deze plek in de wijk bestendigen.
Bouwen van 11 appartementen met ondergrondse parkeergarage, ruime terrassen en een gemeenschappelijke tuin
opdrachtgever: Steen Vastgoed nv
ligging: Schriek, Ekeren, Antwerpen
voltooid: 2024
fotografie: Jessy van der Werff
De voorgevel bestaat uit 5 traveeën van ongeveer 7 meter breedte, overeenkomstig de korrel in de straat. We versterken deze verticale geleding met de gevelcompositie, dakkapellen en regenwaterbuizen. De dakkapellen aan de straatkant worden centraal op het dak geplaatst en benadrukken de middelste drie traveeën. Links en rechts zijn er geen dakuitbouwen, waardoor het dakvolume eenvoudig aansluit op dat van de buren.
We voorzien in het gebouw een mix van 11 appartementen met één tot drie slaapkamers. We delen de appartementen anders in, waardoor er veel variatie ontstaat. De indeling houdt rekening met bemeubelbaarheid en voldoende bergruimte.
Ruime, zuid georiënteerde (dak)terrassen langs de achtergevel worden afgescheiden door planten en hagen die een groen uitzicht geven aan de bewoners en de buurt. De appartementen op het gelijkvloers hebben een gemeenschappelijke tuin achteraan het perceel. Ook de voorgevel en de straat maken we groener met muurtuinen.
Nieuwbouw 22 sociale appartementen met bovengrondse parkeergarage en carport
laureaat architectuurwedstrijd
opdrachtgever: De Mandel
bouwteam:
ingenieur stabiliteit: Sweco
ingenieur technieken: Studie 10
uitvoering i.s.m.: Spoor 9
ligging: Galopstraat 1-2, Diksmuide
oppervlakte: 2.880 m2
voltooid: 2022
fotografie: Jessy van der Werff
Sociaal en gestapeld wonen
Gelegen vlakbij het centrum van Diksmuide beklemtonen twee stoere blokken de toegang naar het verkavelingsproject ‘Tuinwijk’, volgens de lokale overheid het laatste inbreidingproject in de stad, op een groot onbebouwd terrein grenzend aan een bestaande groene tuinwijk. De nieuwe verkaveling bestaat uit een traditioneel ensemble van (half)open en gesloten bebouwing: woningen met twee bouwlagen en zij- en voortuintjes waarin de wagen wordt geparkeerd. De eerste gebouwde woningen in de wijk verraden alvast een straatbeeld dat gedomineerd zal worden door wagens, carports en garagepoorten, uitgesmeerd langs de nieuwe straten.
De twee sociale woningbouwvolumes, met in totaal 22 appartementen, gemeenschappelijke fietsbergingen, parkeergarage en carport, gaan radicaal anders om met de vraag naar huisvesting. De appartementen worden zeer compact gestapeld. Hierdoor kan er open ruimte vrijgemaakt worden tussenin de bebouwing, die publiek domein wordt, ondanks het relatief kleine perceel. Dit stedelijk pleintje aan de westzijde van de verkaveling, vervolledigt twee andere publieke zones gelegen in het midden en het oostelijk deel van de wijk.
Elke woongelegenheid strekt zich uit over meerdere gevels met mooie zichten en heeft een ruime, zonnige, private buitenruimte. Hoewel vele appartementen dezelfde indeling hebben, zijn de uitgekiende raamcomposities niet repetitief. Zo is niet alleen elk appartement anders, maar zijn de gevels ook vrijer, minder gedisciplineerd en geen letterlijke interpretatie van de binnenindeling. Detail: het gevelmetselwerk volgt de contouren van de gevels; een halfsteens verband bij de gevels met platte daken en een klezorenverband waar de dakrand schuin afloopt. Beide inkompartijen doorsnijden de volumes en worden benadrukt met duifblauw schrijnwerk, waardoorheen de trappenhal zichtbaar wordt die in dezelfde materialen is uitgevoerd als de balkons met balustrades. Binnenin geven roodbruine accenten in combinatie met houten afwerkingen warmte aan de leefruimtes.
De bakstenen volumes rusten op een betonnen plint, waarachter de fietsenbergingen en parkeerplaatsen zijn gelegen. Een belangrijk aspect in het ontwerp is de integratie van de fiets en de auto in het gebouw. Hoe kunnen we zo doordacht mogelijk de auto uit het straatbeeld onttrekken, zonder een dode plek te creëren? Ronde openingen in het prefabbeton wekken de nieuwsgierigheid op van voorbijgangers, en maken een interactie tussen hen en de bewoners mogelijk. Er ontstaat een dynamiek en levendigheid tussen het private en het publieke. Het is een interessante zoektocht naar hoe we kunnen voldoen aan de parkeerbehoefte én auto’s op een originele manier uit het straatbeeld kunnen krijgen, zonder dat het een uitgegraven put of afgesloten ruimte is. Geen blinde muren, maar een permeabele grens tussen publiek en privaat.
Bouwtechnisch gezien was het project een uitdaging: de gebouwen rusten op paalfunderingen, waarbij voor alle 120 palen vooraf een bomdetectie plaatsvond, daar het terrein vol lag met explosieven uit de Eerste Wereldoorlog.
Met dit project raken we enkele belangrijke thema’s aan zoals sociale huisvesting, compact en betaalbaar wonen, schaarste van bouwgrond, de wisselwerking tussen publieke en private ruimtes, en parkeerproblematiek.
Verbouwing van 3 appartementen
opdrachtgever: privaat
ligging: Delinstraat, Antwerpen
voltooid: 2024
fotografie: Jessy van der Werff
We zetten in op 3 doorzonappartementen met levendige functies aan de straat. De basisindeling van de appartementen blijft grotendeels behouden. De toegangen en indelingen worden logischer en we voegen achteraan de inkomhal een gemeenschappelijke fietsenberging toe.
In de voorgevel maken we de ramen groter. De steenstrips worden verwijderd en de gevel wordt ecologisch afgewerkt met een natuurlijke pleister op houtvezelisolatie.
Nieuwbouw van 3 sociale woningen na afbraak bestaande woning
opdrachtgever: De Ideale Woning
ligging: Vredestraat, Kontich
uitvoering: 2025
Twee rijwoningen en een halfopen woning worden samen compact gebouwd. Ze hebben private achtertuinen en een grote collectieve voortuin die zorgt voor vergroening in de straat. Verharding wordt geclusterd en beperkt. De drie woningen zijn van het doorzontype in contact met voor- en achtertuin. De levendige voorgevels hebben interactie met de straat.
Herbestemming van rijkswachtkazerne tot 4 woningen met gemeenschappelijke tuin
Cohousing project i.s.m. Jouri De Pelecijn architect
ligging: August Van de Wielelei, Deurne, Antwerpen
oppervlakte: 1.028 m2
voltooid: 2016-2017
nominatie Belgian Timber Construction Awards 2020
longlist Dezeen Awards 2019
fotografie: Jessy van der Werff (1-5), Stijn Bollaert (6-8), Frederik Beyens (9-14), Wouter Struyf (15-16)
tekst: Victoria Verlinden
Living Apart Together: Cohousing in een voormalige rijkswachtkazerne
Vier bevriende gezinnen hadden een visie: een samenwoonproject met gemeenschappelijke functies en een gedeelde tuin, maar met voldoende behoud van privacy. Een voormalige rijkswachtkazerne in Deurne bood de ruimte die ze zochten, op een perceel van 60 meter diep en 27 meter breed.
Herbestemming: van 5 units naar 4 gezinswoningen
De eerste ingreep was van structurele aard. Van in het begin was duidelijk dat er een bouwlaag zou worden toegevoegd om de nodige ruimte te creëren. De bestaande constructie was degelijk. Maar de rijkswachtkazerne bestond uit vijf voormalige logementen, terwijl de bouwheren streefden naar vier gelijkwaardige gezinswoningen. De architecten plaatsten een extra scheidingsmuur die de oorspronkelijke middelste unit doormidden snijdt. Dankzij deze ingreep kon de binnenindeling behouden blijven en ontstonden er toch vier units, waarvan de twee middelste anderhalve keer groter zijn dan de buitenste units. Om de vier woningen toch een gelijkaardige oppervlakte te geven, kregen de buitenste units een extra uitbouw op de eerste verdieping. Elke woning heeft dus een enigszins andere structuur. Ondanks de uniforme buitenkant geniet elk gezin van een huis op maat.
Bestaande muren, nieuwe houtskeletbouw en doorzonwoningen
De oorspronkelijke gemetselde muren en gevels werden behouden waar mogelijk. Bovenop het oorspronkelijke volume werd een extra bouwlaag toegevoegd in houtskeletbouw: het bestaande zadeldak werd vervangen door een volwaardig dakvolume met plat dak, dat aansluit bij het aangrenzende gebouw. Ook de nieuwe achterbouw, verdeeld over de twee bouwlagen, bestaat uit houtskeletbouw. De nieuwe indeling zorgt ervoor dat de vier woningen zich richten op de gemeenschappelijke tuin.
Door de twee middelste woningen een gedeelde inkomhal te geven, kon de karakteristieke baksteenarchitectuur van de voorgevel behouden blijven. De nieuw opgetrokken binnenmuur verdeelt het middelste raam onopvallend doormidden. De houten panelen van de bovenverdieping volgen en versterken het ritme van de bakstenen penanten eronder.
Een van de uitdagingen was de ligging van het perceel. De voorgevel is zuidgericht; de tuin kijkt uit op het noorden. Het was essentieel om zoveel mogelijk licht binnen te trekken en daarom werd er gekozen voor lichte en luchtige doorzonwoningen. Daarnaast zorgen lichtstraten, koepels en een vide voor natuurlijk daglicht.
Gemeenschappelijke tuin
Bij dit cohousingproject werd resoluut gekozen voor een ruime gemeenschappelijke tuin. Op de binnenkoer stonden oorspronkelijk enkele garageboxen. De bouwheren speelden even met het idee om daarvan een gemeenschappelijke ruimte te maken, zoals vaker gebeurt bij cohousingprojecten. De meerwaarde van een grote tuin in een stedelijke context is echter zo groot, dat ze uiteindelijk toch beslisten om de constructie af te breken en de volledige ruimte te benutten als tuin: een ingreep die de levenskwaliteit van de bewoners sterk vergroot. Vanuit de leefkeukens in de nieuwe achterbouw kijken de bewoners nu uit de op de tuin; een verademing in het drukke Deurne.
Gemeenschappelijke kelder
Het afbreken van de garageboxen betekent overigens niet dat er een gebrek is aan gemeenschappelijke ruimte. De tuin en de fietsberging worden gedeeld. En er was nog een opportuniteit die niet onbenut werd. Het oorspronkelijke volume was volledig onderkelderd. Nu bevindt er zich een gemeenschappelijke wasplaats waar de bewoners wasmachines en droogkasten delen en elkaar ongedwongen kunnen ontmoeten. Ook hier is er de balans tussen ontmoeting en privacy. Er zijn immers ook vier private kelders, die telkens bereikt kunnen worden vanuit de private traphal van de bewoners. De indeling creëert de mogelijkheid om via de gemeenschappelijke wasplaats en de private kelders van woning naar woning te gaan.
Voortuin
Het perceel beschikt over heel wat ruimte aan de straatkant. Voor de herbestemming was die bestraat en tot parkeerplaats uitgeroepen. De huidige bewoners doen echter bewust aan autodelen. Zo kwam er plaats vrij om de troef van de zuidgerichte ligging uit te spelen. Er werd een tweede voortuin toegevoegd die de verhoudingen van de gevel respecteert. Op die manier kunnen twee volwaardige autostaanplaatsen gecombineerd worden met een groen uitzicht vanuit alle woonkamers en voor de buurt.
Bio-ecologisch bouwen
Een specifieke uitdaging was de wens van de bouwheren om bio-ecologisch te verbouwen. De woningen moesten dus energie- en waterzuinig zijn en voornamelijk bestaan uit bio-ecologische materialen. Daarom werd er gebouwd met zo veel mogelijk nagroeibare bouwmaterialen, zoals hout en cellulose. Een groendak, regenwaterrecuperatiesysteem en zonneboilers vervolledigen het pakket duurzame ingrepen.
Nieuwbouw 4 appartementen
opdrachtgever: David Van Loon
ligging: Houtseweg 147, Beerse
oppervlakte: 560 m2
voltooid: 2018
voorbeeldproject in Toolbox voor Dorpse Architectuur
fotografie: Jessy van der Werff
tekst: Victoria Verlinden
Verstrengeld en toch apart – Vier appartementen in Beerse
Het appartementsgebouw gaat naadloos op in een straat met rijhuizen nabij het centrum van Beerse. Vorm en ritme worden geaccentueerd door subtiele ingrepen, zoals het metselwerkverband en de vergaarbakjes boven de regenpijpen. De puntgevels creëren twee grote dakkapellen op de tweede verdieping.
Door de twee puntgevels lijkt het alsof er twee huizen staan, maar de vormgeving is bewust misleidend. Er bevinden zich namelijk vier appartementen in het gebouw, die in elkaar verstrengeld zijn.
Het eerste appartement bevindt zich volledig op het gelijkvloers. Het tweede combineert gelijkvloerse leefruimte met slaapkamers op de eerste verdieping en heeft een privé-ingang via de doorrit die leidt naar de garageboxen achterin. Beide appartementen genieten van de zuidgeoriënteerde tuin. De twee bovenste doorzonappartementen hebben een zuidgericht terras. De ruimtes liggen verspreid over de eerste en tweede verdieping. Dankzij het doordachte ontwerp bevinden de privétrappen zich respectievelijk boven de gemeenschappelijke trap en boven de privétrap van het appartement eronder.
Nieuwbouw 3 appartementen
cohousing project
ligging: Ketsstraat, Borgerhout
status: in uitvoering
Mini stedelijk cohousing project met gemeenschappelijke ruimtes op gelijkvloers,
grenzend aan een collectieve tuin,
en drie appartementen op verdiepingen.
Het bovenste appartement is een duplex.
Nieuwbouw 30 sociale appartementen en 10 sociale woningen
opdrachtgever: Elk Zijn Huis
ligging: Kruisveld, Kraainem
oppervlakte: 4.698 m2
wedstrijdontwerp: 2019
De 30 appartementen worden samengevoegd tot vier eenvoudige volumes: 2 blokken van 8 appartementen en 2 blokken van 7 appartementen. Door de compacte koppeling van de bebouwing, blijft er veel open ruimte tussenin met mooie doorzichten en met verschillende plekken om te vertoeven in het glooiende landschap. Wat we willen vermijden is één groot, log appartementsgebouw - dat een gesloten wand vormt - met daarvoor een eenzijdige, niet gedefinieerde collectieve buitenruimte.
De private buitenruimtes van de appartementen worden compact gehouden. Ieder appartement beschikt over een evenwaardig balkon met bezonning. De leefruimtes met balkons zijn geschakeld rondom de collectieve buitenruimtes die voor iedereen toegankelijk zijn. De parkeerplaatsen worden geclusterd per blok. Ze zijn vlakbij de toegangen van de appartementsgebouwen gelegen en worden uit het zicht van de publieke groene ruimtes onttrokken, die autovrij blijven.
De 10 woningen worden ingeplant langs de Annecylaan. Ze worden compact opgevat in twee blokken van rijwoningen met op de hoeken halfopen bebouwing. De straatwand wordt zo in het midden open gemaakt met een doorzicht en een verbinding voor voetgangers en fietsers naar het achterliggende gebied. Aan de straatzijde hebben de woningen een kleine voortuin en achteraan een ruimere private tuin. Alle woningen zijn bereikbaar via de straat en achteraan via het binnengebied.
Nieuwbouw 8 sociale appartementen voor 60+ met collectieve tuin en dakterras
opdrachtgever: Goed Wonen Rupelstreek
ligging: Nieuwstraat, Terhagen, Rumst
wedstrijdontwerp: 2019
Het nieuwe hoekgebouw wil een beeldbepalend ankerpunt zijn: enerzijds een geheel vormend met de gebouwen uit de nabije omgeving, anderzijds als sluitstuk van het bouwblok zelf. Langs de zijde van de Hoogstraat heeft het volume twee puntgevels die verwijzen naar het profiel van de overgelegen vrijstaande meesterwoning. De ene puntgevel is het verlengde van het profiel van de bebouwing in de Nieuwstraat, de andere is eigenlijk een dakkapel van het zadeldak dat aansluit op het profiel van de aangrenzende bebouwing in de Hoogstraat. De knik in de straatgevel benadrukt subtiel de scheiding tussen de twee puntgevels.
De aansluiting met de bebouwing in de Nieuwstraat wordt beperkt over anderhalve bouwlaag en wordt zo open mogelijk gehouden. Op die manier wordt het binnengebied van het hoekperceel ‘ontpit’, alsook het groen van dit binnengebied mee betrokken in het publiek domein. De hoek van het bouwblok wordt benadrukt met een eenduidig volume met iets hogere kroonlijst dan die van de buren, in de groenere omgeving rond het herenhuis en het dienstencentrum aan de overzijde. De aangesloten bebouwing met daartussen lagere volumes, is kenmerkend aan de nabijgelegen bebouwing in de Nieuwstraat.
De 8 appartementen zijn oost-west of zuid-west georiënteerd. De circulatie wordt langs de buitenzijde van het gebouw georganiseerd. Dit heeft veel voordelen. Vooraleerst wordt het volume compact en het bouwblok luchtig gehouden. Daarnaast kunnen de gaanderijen als privaat buitenterras gebruikt worden. Op deze manier worden spontane ontmoetingen in de hand gewerkt. Daarenboven sluit de gaanderij op de eerste verdieping aan op een groot, gemeenschappelijk dakterras. Deze buitenruimte is zuid gericht en staat in contact met de tuin, de straat en het tegenovergelegen dienstencentrum.
Nieuwbouw 5 appartementen met garages
ligging: Witvenstraat, Hoevenen, Stabroek
oppervlakte: 520 m2
voltooid: 2016
fotografie: Jessy van der Werff
tekst: Victoria Verlinden
Compact en prijsbewust bouwen met voldoende privacy
Een onbebouwd perceel in het centrum van Hoevenen werd ingevuld met een halfopen complex van 5 nieuwbouwappartementen. Het eenvoudige volume omvat vijf tweeslaapkamerappartementen met zuidgerichte buitenruimtes. Het appartement op het gelijkvloers (93 m²) beschikt over een aparte garage, een private ingang en toegang tot de tuin. De gemeenschappelijke garage op het gelijkvloers biedt daarnaast ruimte aan vier wagens, en via de doorrit kunnen nog enkele staanplaatsen achterin bereikt worden, net als een gemeenschappelijke fietsenberging.
Op de eerste en tweede verdieping liggen vier evenwaardige duplexappartementen (ca. 87 m²), die per twee bereikbaar zijn via een gemeenschappelijke inkom en traphal. Elk appartement heeft een ruim zuidgericht dakterras op de eerste verdieping. Om inkijk te vermijden werden de badkamers op de tweede verdieping in dakkappellen geplaatst, met dakkoepels in plaats van ramen. Het ruimtegebruik is efficiënt: de circulatieruimte is beperkt en de private trappen van de buitenste appartementen liggen boven de gemeenschappelijke.
Om een flexibele indeling mogelijk te houden, werden de private trappen van de middelste appartementen dwars gezet: in de toekomst kunnen daaronder nieuwe trappen worden geplaatst naar de gelijkvloerse ruimte. De gemeenschappelijke garage, die een antwoord biedt op de strenge gemeentelijke parkeernorm, kan zo bij de twee appartementen worden gevoegd; de voorgevel biedt ruimte voor bijkomende raamopeningen.
Het volume heeft een eenvoudige piramidale dwarsdoorsnede en past in het straatbeeld. De gevelcompositie is evenwichtig door de grijze steen, het repetitieve karakter en de uitgepuurde raamverdeling.
Met dit ontwerp wordt er prijsbewust en compact gebouwd met behoud van ruimtegevoel, voldoende buitenruimte en privacy.
Nieuwbouw tweewoonst
ligging: Selderstraat, Antwerpen
oppervlakte: 258 m2
ontwerp: 2012 (niet uitgevoerd)
